Ο ΝΕΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΑΚΤΙΚΟΣ

1. O εθελοντισμός από τον μύθο στη σύγχρονη πραγματικότητα.

Ο πρώτος ανιδιοτελής εθελοντής, σύμφωνα με τον ελληνικό αξονικό μύθο, ήταν ο Προμηθέας, ο τιτάνας που έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στους ανθρώπους και μαζί τους χάρισε τη γνώση και τις τέχνες. Ο Δίας, ως πατέρας και αρχηγός των θεών, τον τιμώρησε, στέλνοντας τον Ήφαιστο να τον σταυρώσει στον Καύκασο, κρατώντας τον εκεί καρφωμένο σ’ ένα βράχο. Αιώνες μετά, σύμφωνα πάλι με έναν αξονικό μύθο της ελληνικής μυθολογίας, ένας άλλος μεγάλος εθελοντής, ο ημίθεος Ηρακλής θα τον απελευθερώσει.

 

Το μύθο αυτό τον ανέδειξε, ως γνωστόν, ο μεγάλος Έλληνας τραγικός ποιητής Αισχύλος, στην τριλογία του «Προμηθέας δεσμώτης», «Προμηθέας λυόμενος» και «Προμηθέας πυρφόρος» και μπορούμε να θεωρήσουμε πως συμβολίζει ότι η θεμελιακή πηγή της γνώσης οφείλεται στον εθελοντισμό και στην ανιδιοτέλεια που απελευθερώνει πολύτιμες αξίες της γνώσης για τον άνθρωπο.

 

Σε κάθε εποχή μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο μύθος αυτός συναντιέται με την πραγματικότητα. Το πνεύμα και η γνώση έχει μια προμηθεϊκή σχέση με τον εθελοντισμό και την προσφορά. Η γνώση στην πηγή της δεν προσφέρεται από το κράτος, την εξουσία και την αγορά.

 

Το κράτος μπορεί να δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες και αγορά να πολλαπλασιάσει το προϊόν της γνώσης. Η αλληλεγγύη όμως και ο αλτρουισμός είναι κοινωνική ευαισθησία και οραματισμός. Έτσι η γνώση περί του ευ ζην δεν αποτιμάται σε χρήμα, αλλά προσφέρεται ως δωρεά στην κοινωνία από τους σοφούς, τους συγγραφείς, τους πνευματικούς ανθρώπους κι αυτό καθορίζεται από το ρόλο της διανόησης σε κάθε εποχή.

 

Ο εθελοντισμός δεν έχει κίνητρο το προσωπικό κέρδος, όπως έχει η αγορά, αλλά το κοινωνικό όφελος. Εάν η αγορά έχει την πρωτοκαθεδρία στην παραγωγή των υλικών αγαθών, το κράτος στην πρόνοια και την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας, ο εθελοντισμός έχει να κάνει με τη δημιουργία και προώθηση της γνώσης.

 

Η γνώση δεν έχει τους υλικούς περιορισμούς που έχουν τα υλικά αγαθά, λειτουργεί όπως π.χ. την πολλαπλασιαστικότητα ενός βιβλίου και ενός μηνύματος. Ο εθελοντισμός τροφοδοτεί τη γνώση και η γνώση δίνει ώθηση στον εθελοντισμό. Ασφαλώς υπήρξαν ιστορικοί, υλικοί περιορισμοί στη διάδοση της γνώσης που σήμερα δεν υπάρχουν με την έκρηξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Σήμερα υπάρχουν άλλου είδους περιορισμοί: η μονοπώληση των μέσων επικοινωνίας. Γι’ αυτό νομίζω ότι το κλειδί για την ουσιαστική και οργανωτική ανάπτυξη του εθελοντισμού είναι η ανάπτυξη της επικοινωνίας των εθελοντικών οργανώσεων. Η δικτύωση μεταξύ τους.

 

2. Η πρωτοβουλία εθελοντών δημοσιογράφων για την κοινωνία των πολιτών

O εθελοντισμός ξεκινάει από τη διάδοση της γνώσης. Η πρωτοβουλία εθελοντών δημοσιογράφων για την κοινωνία των πολιτών, είναι μια προσπάθεια εφαρμογής από τη θεωρία στην πράξη της διάχυσης χρηστικής πληροφόρησης μεταξύ των κοινωνικών δικτύων και της οριζόντιας επικοινωνίας των Μ.Κ.Ο., με συγκεκριμενοποίηση στόχων στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, της πράσινης και πολιτιστικής επιχειρηματικότητας.

 

Υπάρχουν χιλιάδες εθελοντές που γράφουν στον τοπικό τύπο και στο θεματικό τύπο μεταδίδοντας δωρεάν ωφέλιμη γνώση και πληροφόρηση. Πέρα από αυτό υπάρχουν βέβαια, πολλές αυθόρμητες κινήσεις στο επίπεδο διαδικτύου προς αυτό το σκοπό. Οι ηλεκτρονικές εφημερίδες και τα ηλεκτρονικά περιοδικά που ουσιαστικά δίνουν νέες διαστάσεις στη διαδραστική – interaction επικοινωνία.

 

Οι περισσότερες Μ.Κ.Ο. ανταλλάσσουν μεταξύ τους email για τη δράση τους και τον προβληματισμό τους. Δημιουργούνται έτσι κοινωνικά δίκτυα, εικονικές κοινότητες, social networking sites, δημιουργούν διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια, ανταλλάσσοντας εμπειρία και γνώσεις. Μπορούν να δημιουργήσουν και επιχειρηματικές κοινότητες στο ευ ζην.

 

Το διαδίκτυο με άλλα λόγια είναι ένας τεράστιος αναπτυσσόμενος χώρος εθελοντισμού και κοινωνικής επιχειρηματικότητας και βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή αυτής της πορείας. Ωστόσο, από το επίπεδο αυτό της ραγδαίας εξάπλωσης της αλληλογραφίας στο διαδίκτυο μέχρι το επίπεδο της συνολικής χρηστικής ενημέρωσης για το ευ ζην του πολίτη που σχετίζεται με την κοινωνική οικονομία, υπάρχει σχετική απόσταση που πρέπει να διανύσουμε.

 

Χρειάζονται ισχυρά δίκτυα τα οποία θα υποστηρίζονται από υποδομές και δεξαμενές γνώσης για ν’ ανταποκριθούν στο σκοπό. Μεγάλα δίκτυα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Το κράτος, οι επιχειρήσεις και η οικονομία υποκύπτει κατά το μέγα μέρος στην επικοινωνιακή διαμεσολάβηση, για την οποία εργάζεται ένα μεγάλο ποσοστό κρατικών υπαλλήλων, δημοσιογράφων και καθοδηγητών γνώμης.

 

Και εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η διαμεσολάβηση της μαζικής επικοινωνίας από το κράτος και τις μεγάλες επιχειρήσεις είναι ένας συγκεντρωτικό θεσμός, όπως για παράδειγμα είναι οι τράπεζες για την οικονομία. Όλη η κοινωνία συναλλάσσεται με αυτές, αλλά οι μεγάλες επιλογές για τις επενδύσεις ανήκουν σ’ ένα μικρό διευθυντικό στρώμα.

 

Κι αυτό σημαίνει ειδικά προνόμια που δημιουργούν ανισότητες και ανισότητες που δημιουργούν κοινωνικό αποκλεισμό. Έτσι γίνεται και με τη διαμεσολάβηση της μαζικής επικοινωνίας στα ΜΜΕ. Αναλογικά, ένα μικρό διευθυντικό στρώμα επενδύει στην ενημέρωση υπέρ μιας ολιγοπωλιακής αντίληψης που βρίσκεται απέναντι από την κοινωνία των πολιτών.

 

Η κοινωνία των πολιτών χρειάζεται μια άλλη εθελοντική σχέση με την ενημέρωση για να φροντίσει όλα τα μέλη της. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο ακόμη, σήμερα να υπάρχει ένα δίκτυο εθελοντών δημοσιογράφων – δημοσιογράφων πέρα από την αγορά και πέρα από την κρατική γραφειοκρατία, για να είναι σε θέση να συμβάλλουν για την απελευθέρωση δυνάμεων της κοινωνίας στη συγκρότηση κοινωνικού κεφαλαίου.

 

Η δράση έχει να κάνει με την ανάπτυξη της οριζόντιας αναδραστικής επικοινωνίας των εθελοντικών οργανώσεων και της τοπικής κοινωνίας σε θέματα οικολογίας, εθελοντισμού και εκλαΐκευσης προγραμμάτων για τις μικρές επιχειρήσεις εναλλακτικού τουρισμού, για την πράσινη και πολιτιστική επιχειρηματικότητα.

 

Στο ερώτημα, τι διαφορετικό και τι περισσότερο θα μπορούσε να κάνει το δίκτυο εθελοντών δημοσιογράφων για την κοινωνία των πολιτών είναι, ότι αυτό το δίκτυο πρέπει να στοχεύει στο να αναδεικνύει τα προβλήματα και τις δυνατότητες της κοινωνικής οικονομίας, του εθελοντισμού και των Μ.Κ.Ο.

 

– Στοχευμένο στην οργανωτική στρατηγική επικοινωνία των Μ.Κ.Ο.

– Στοχευμένο στη συγκρότηση και στη δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου

– Στοχευμένο για παράδειγμα στη χρηστική επικοινωνία για το περιβάλλον, τον πολιτισμό, την κοινωνική μέριμνα για την πράσινη και πολιτιστική επιχειρηματικότητα.

 

Συμμετέχοντας σ’ ένα τέτοιο δίκτυο είχαμε την ευκαιρία και την εμπειρία να δούμε πώς μετασχηματίζονται στην πράξη ιδέες και αναπτυξιακές πρωτοβουλίες πολιτών σε έργο πολιτών. Πώς π.χ. μια άτυπη ομάδα με περιβαλλοντική ευαισθησία γίνεται καταλύτης για την οικοανάπτυξη σε μια περιοχή. Πώς μια ομάδα νέων ή μια ομάδα γυναικών αναδεικνύει τοπικούς πόρους και δημιουργεί τοπική απασχόληση. Η εκλαΐκευση τεχνοκρατικών γνώσεων και η συμβουλευτική για τη συγκρότηση κοινωνικού κεφαλαίου και την οικοανάπτυξη είναι μια σύνθετη διαδικασία που χρειάζεται στρατηγική και οργανωτική επικοινωνία.

 

Στρατηγική επικοινωνίας και επινοητικότητα

Το περιεχόμενο του νέου εθελοντισμού που σχετίζεται με την κοινωνική οικονομία χρειάζεται στρατηγική και επινοητικότητα για τον απεγκλωβισμό κοινωνικών δυνάμεων από την αδράνεια και ένταξη στην εθελοντική προσφορά.

 

Προσκλητήριο συμμετοχής μπορεί να είναι το πώς θα αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο του θερμοκηπίου μέχρι να στρέψουμε το επενδυτικό ενδιαφέρον των κατασκευαστών κατοικίας από τα μεγάλα αστικά κέντρα προς την ύπαιθρο. Χρειάζεται ένα νέο κύμα πληροφόρησης για τις ευκαιρίες που μπορούν να δημιουργηθούν για επενδύσεις μέσα από την οικοανάπτυξη.

 

Ο εθελοντισμός σε συμμαχία με τον τοπικό και συνοικιακό τύπο, τις διαδικτυακές κοινότητες μπορεί να δημιουργήσει ένα βιώσιμο εναλλακτικό δίκτυο ενημέρωσης προβάλλοντας πρωτοβουλίες πολιτών που θέλουν οργανωμένα να δημιουργήσουν οικιστικές προοπτικές και απασχόληση στην ύπαιθρο. Προβάλλοντας επίσης, τις ίδιες τις δυνατότητες της κοινωνικής οικονομίας, ας δούμε ένα τέτοιο παράδειγμα.

 

3. Εθελοντισμός και ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας

Ο εθελοντισμός στην εποχή μας είναι βασικός συντελεστής ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας και της απασχόλησης. Δεν αναγνωρίζεται πλέον μόνο ως πράξη φιλανθρωπίας και αλληλεγγύης σε εκδηλώσεις εκτάκτου ανάγκης, όπως κυρίως συνέβαινε σε κοινωνίες του παρελθόντος, αλλά και ως θεσμική δραστηριότητα που παράγει και διαδίδει διαρκή αγαθά στον πολιτισμό, στο περιβάλλον και στην κοινωνική μέριμνα, ως χώρος που αναπτύσσει του ανθρώπινου πόρους και συνθέτει κοινωνικό κεφάλαιο. Κι αυτό εκφράζεται κυρίως με την εξάπλωση των μη κυβερνητικών οργανώσεων και το μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα της οικονομίας που καταλαμβάνει πλέον σημαντικό κομμάτι του συνόλου της οικονομίας 8-10%.

 

Ποιοι είναι οι ενδογενείς περιορισμοί που δεν επιτρέπουν στο κράτος και στην αγορά να αξιοποιήσει ολόκληρο το δυναμικό της κοινωνίας; Η απάντηση είναι ότι υπάρχουν περιορισμοί της αγοράς και της μισθωτής εργασίας. Ένα σημαντικό κομμάτι των υπηρεσιών μπορεί να καλυφθεί από μη κερδοσκοπικούς φορείς που παράγουν οικονομικό αποτέλεσμα, αλλά χωρίς κέρδος για τους επενδυτές. Οι επιχειρήσεις αυτές βασίζονται στην επένδυση κοινωνικού κεφαλαίου.

 

Αυτές οι συνθήκες δεν υπήρχαν στο παρελθόν στις προβιομηχανικές και βιομηχανικές κοινωνίες, τουλάχιστον σε αυτή την έκταση. Σε συνθήκες δεν ήταν δυνατό να υπάρξει εθελοντικό κομμάτι της αγροτικής οικονομίας και εθελοντικό κομμάτι της βιομηχανίας ενώ δύναται να μιλήσουμε για εθελοντισμό στην πράσινη επιχειρηματικότητα.

 

Πρόκειται για μια νέα ιστορική δυνατότητα και προοπτική που αναδεικνύεται στο δυτικό κόσμο και στις δυτικές δημοκρατίες παράλληλα με το φαινόμενο της εξάπλωσης των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Έτσι, διαμορφώνεται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τον εθελοντισμό και την κοινωνική οικονομία.

 

Δε δύναται να μιλήσουμε φυσικά για εθελοντισμό στα πλαίσια των ολοκληρωτικών καθεστώτων, ενώ δύναται να μιλήσουμε βέβαια στα πολιτικά πλαίσια του φιλελευθερισμού της δημοκρατίας και της σοσιαλδημοκρατίας.

Κι αυτό είναι το σημείο συνάντησης των δύο πλειοψηφικών πολιτικών ρευμάτων στις δημοκρατίες της Δύσης του φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας.

 

Ένα σημείο στο οποίο μπορεί να υπάρξουν συγκλίσεις και κοινωνική συναίνεση, καθώς είναι κοινά διεκδικούμενος πολιτικά χώρος. Η διαφοροποίηση του φαινομένου σε σχέση με το παρελθόν αξίζει να σημειωθεί ως θεωρητική βάση για το σχεδιασμό αναπτυξιακών πρωτοβουλιών στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας, σ’ έναν τομέα που αναγνωρίζεται από την Ε.Ε. όλα τα κράτη που έχουν διαμορφώσει ξεχωριστούς θεσμούς για την προώθηση αυτού του σκοπού.

 

 

Ο εθελοντισμός σήμερα δεν είναι μόνον συναίσθημα αλληλεγγύης, αλλά λογική διαδικασία με ανταποδοτικότητα στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας. Έτσι, ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας του εθελοντισμού δε σημαίνει πως δεν υπάρχει και οικονομικός χαρακτήρας των δράσεων του εθελοντισμού. Αντιθέτως, οι ανθρώπινοι πόροι που συγκεντρώνονται μέσω εθελοντισμού και συγκροτούν το λεγόμενο κοινωνικό κεφάλαιο, συμβάλλουν αποφασιστικά στο κομμάτι της κοινωνικής οικονομίας, δημιουργούν νέα πεδία επιχειρηματικότητας και εισοδήματα όπως την πολιτιστική και πράσινη επιχειρηματικότητα και συνεπώς την απασχόληση.

 

Εδώ νομίζουμε ότι βρίσκεται το κομβικό σημείο του νέου εθελοντισμού και της ανάπτυξης της κοινωνίας των πολιτών στην υλική της βάση. Στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας. Είναι ευτυχής συγκυρία ότι στην Ελλάδα σήμερα έχουμε έναν κρατικό μηχανισμό που αναγνωρίζει τον εθελοντισμό ως συνιστώσα με τίτλο «Έργο Πολιτών» που αναδεικνύει τη σημασία των εθελοντικών πρωτοβουλιών, όχι μόνον στο επίπεδο της παραδοσιακής φιλανθρωπίας, αλλά και στο επίπεδο της κοινωνικής οικονομίας και της πράσινης και πολιτιστικής επιχειρηματικότητας.

 

Ο εθελοντισμός που, όπως είπαμε και στην αρχή στον ελληνο-δυτικό πολιτισμό, ξεκινάει από το μύθο του Προμηθέα και του Ηρακλή, υπήρξε πάντα στους αιώνες ως χαρακτηριστικό της πνευματικής προσφοράς και της γνώσης, στην εποχή μας λόγω νέων τεχνολογιών πληροφορικής και διαδικτύου, παίρνει νέες διαστάσεις ευρείας συμμετοχής.

– Ενισχύει καταλυτικά τον τρίτο τομέα της οικονομίας, την κοινωνική οικονομία.

– Συνθέτει κοινωνικό κεφάλαιο.

– Φέρνει στο πολιτικό προσκήνιο την κοινωνία των πολιτών.